Engelli bireyler engelli haklarını biliyorlar mı?

• İş verenler ve kamuda engelli birey çalıştırmak zorunluluğu var mıdır?
• Engelli bireylerin sosyal hakları ve indirimleri nelerdir? Engelli bireyler adli vakalara taraf olduğunda süreç nasıl işlemektedir?
• Engelli bireylerin ÖTV muafiyeti araç alım yasası hakkında bilgi verebilir misiniz?
• Özelleştirilen veya özelleştirme kapsamına alınan kamu kurumlarında çalışanların yasal hakları nelerdir?
• Engellilere özel otoparkları şahsi evlerimizin önüne yaptırmak için ne yapılabilir?
• Evde bakım maaşı nedir, hangi hallerde ödenir ve hangi şartlarda kesilir? Engelli bireyler noter ve tapu müdürlüklerinde işlem yapmaları için hangi şartlara sahip olmalıdır?
• Vesayet altına alınan kısıtlı engelli bireyin vasisi hangi işlemleri yapabilir ve yapmak için izin almalı mıdır?
• Engelli günleri kutlanmalı mı yoksa farkındalık haftası etkinlikleri olarak kalmalı mı?

 

Türkiye Nüfus ve Konut Araştırması 2022 sonuçlarına göre, en az bir engeli olan (3 ve daha yukarı yaş) nüfusun oranı yüzde 6,9. Yani kabaca 5 milyon kişi (4 milyon 876 bin) engelli durumunda. Erkeklerde bu oran yüzde 5,9 iken kadınların yüzde 7,9’u engelli durumunda. Afyonşehir stüdyolarında yayınlanan ve Gökhan Bızıkçı’nın sunduğu ‘Engelsiz Hayatlar Programı’nda Avukat Gökhan Katırcı ile toplumun önemli bir kesimini oluşturan engelli bireylerin durumunu konuştuk.

Avukat Gökhan Katırcı Gökhansizi tanıyarak başlayabilir miyiz?

Avukat Gökhan Katırcı. Afyon Kocatepe Üniversitesi Hukuk Fakültesinden 2020 yılında mezun oldum. Staj sonrası 2021’de avukatlık ruhsatımı alarak 2021’den bu yana Afyon’da avukat görev yapmaktayım.

İş verenler ve kamuda engelli birey çalıştırmak zorunluluğu var mıdır?

Belli sayı oranında engelli ve hükümlü çalıştırma yükümlülüğü var. Özel iş verenlerde ve kamu iş verenlerinde 50 veya daha fazla çalışan olması durumunda özel iş yerleri için yüzde 3 oranında kamu iş yerleri için ise yüzde 4 oranında engelli birey çalıştırma zorunluluğu var.

Engelli bireylerin sosyal hakları ve indirimleri nelerdir?

Fazlasıyla sosyal haklara sahipler. Örneğin; internet, telefon veya ulaşım durumunda yüzde 25 indirim var. Hatta devlete ait olan Devlet Demir Yolları gibi kurumlarda da ücretsiz yolculuk hakları da var.

Engelli bireyler adli vakalara taraf olduğunda süreç nasıl işlemektedir?

Bu hususta şu önemli; engelli bireyin engel durumu. Yani duyma engelli bir birey adli vakalara tarafsa ifadelerinin veya beyanlarının alınabilmesi için işaret dili uzmanları görevlendirilmekte. Görme engelli bireylerin olması durumunda da onlara yardımcı olabilecek, gerekli belgeleri okuyabilecek yer yön gösterecek uzmanlarla beraber çalışmaktalar.

Engelli bireylerin ÖTV muafiyeti araç alım yasası hakkında bilgi verebilir misiniz?

Yüzde 40 oranında ve yüzde 90 oranında 2 husus var. Yüzde 40 oranında engelli raporu olması durumunda ÖTV indirimi var. Yüzde 90 ve üzeri olması durumunda ise ÖTV muafiyeti var. Bu muafiyet 2025 yılı için 2 milyon 247 bin lira olarak belirlendi. Buna ek olarak da alınacak aracın yüzde 40’ı en azından yerli olması koşulu var. Aynı zamanda 5 yıl olan satış yasağı da 2025 yılı itibari ile 10 yıla çıktı.

Engelli bireyler için 5 yıldan 10 yıla çıkması engelli bireyleri mağdur eder mi?

Tabi ki mağdur eder. Çünkü aracın kullanım süresi, gittikçe yaşı artacak. İster istemez daha fazla tamir görmek durumunda kalacak. Bacak uzvu kayıplarında daha farklı engelli araçları var. Biliyorsunuz buda ister istemez aracın daha çok yıpranmasına neden oluyor ve engelli bireyleri hem maddi hem manevi olarak da zorlayacaktır.

Engelli bireyler için öncelenmiş engelli park yerleri ve engelli rampalarını engeli olmayan kişiler kullanırsa ne gibi işlemler yapılabilir?

112 Acil Çağrı Merkezi aranarak durum bilgilendirilir. Kolluk kuvvetleri gerekli işlemleri yapar. Buna ek olarak da çok da bilinmeyen bin bir durum var. Online ihbar hattı var. Fotoğraflıyorsunuz, online ihbar hattına plakanın da görüneceği şekilde fotoğrafı yüklüyorsunuz, siz tarih ve saati belirtiyorsunuz. Kolluk kuvvetleri ondan sonra gerekli işlemleri yapıyorlar, cezayı kesiyorlar.

Engelli bireylerin çalışma koşulları nasıl iyileştirilebilir?

Engelli bireylerin meslek, beden ve ruh sağlığına uygun çalışma koşulları yaratılması gerekmekte. Bu hem engelli birey çalıştıran özel iş verenler için hem de kamu kurumları için geçerli bir durum. Bununla birlikte rehabilitasyon ortamları sağlanmalı. Bazı durumlarda engelliler çalıştıkları ortamlarda mobbinge maruz kalabiliyor. Örneğin; yakın engelli bir arkadaşım var. Bir kamu kurumunda çalışmakta. Kendisi görme engelli çalıştığı kamu kurumunda müdürü tarafından mobbinge maruz kaldı. Çok eski ve asansörün olmadığı bir binada, üçüncü katta çalışmaya zorlandı. Bir süre bu da tabi onun durumunu kötü etkiledi.

Engelli bireyler resmi tatillerde görev yapabilir mi? Nöbet tutabilir mi?

Nöbet durumu olmaz. Engelli bireylerde gece vardiyası ve resmi tatillerde çalışma ve nöbet durumu yok. Kanunen bu yasaklanmış. Engelli bireyler kanunen resmi tatillerde çalışamaz.

Engelli bireylerin erken emeklilik koşulları nasıl olmalıdır?

En azından 10 yıl bin 800 günlük bir sigorta prim günü olması gerekiyor. Engellilik oranları da var. Burada en azından yüzde 60 engellilik durumu olması lazım. İşe girmeden veya işe girdikten sonra işe devam ederken de yüzde 60’lık bir oran var. 10 yıl ve bin 800 gün prim sayısı tamamlandığında malulen emeklilik durumu söz konusu olur.

Özelleştirilen veya özelleştirme kapsamına alınan kamu kurumlarında çalışanların yasal hakları nelerdir?

Kamu kurumlarında özelleştirme durumunda hem engelli bireyler hem de diğer çalışan bireyler için iş kaybı tazminatı hakkı var. Burada belli bazı gün sayıları var. 550 gün iş yapılması durumunda 90 günlük bir iş kaybı tazminatı ödenmesi gerekiyor ve bu katlanarak da gidiyor. Burada engellilerin artısı şu; çalışan diğer bireylerde iş kaybı tazminatı günlük asgari ücretin 2 katı iken engelli bireylerde 4 katı olarak ödeniyor.

Engelli bireyler yaşadığı konutlarda yaşam şartlarını iyileştirmek için neler yapabiliriz?

Yeni konutlarda engelli rampaları var fakat eski 10 yıldan daha yaşlı konutlarda engelli rampaları bulunmuyor. Biliyorsunuz asansörlerin bazı apartmanlarda bulunmadığı da bariz. Bununla birlikte apartman boşluklarındaki korkuluklar sağlam değil. Bunlar sağlamlaştırılmalıdır. Engelliler için kat mülkiyeti kanununa uygun bir yaşam alanı yaratılmak zorundadır.

Engellilere özel otoparkları şahsi evlerimizin önüne yaptırmak için ne yapılabilir?

Evinizin önü kamu alanı veya siteye ait bir alan mı bu önemlidir. Yani kamu alanıysa öncelikle valiliğe ve belediyeye gerekli başvuruları tamamlamanız gerekiyor. Onların o alanı engelliye uygun ve otopark yapılmaya uygun bir alan olduğunu düşünürlerse gerekli işlemleri zaten kendileri yapıyorlar. Fakat site alanının içindeyse bu durumda da site yönetiminden izin almanız gerekiyor. Site yönetimi yoksa küçük bir apartmansa o zaman zaten önünde de herhangi bir otopark alanı yoktur. O alan kamu kurumuna aittir. Diğer dediğimiz valilik ve belediye izinleri geçerli olur.

Evde bakım maaşı nedir, hangi hallerde ödenir ve hangi şartlarda kesilir?

Evde bakım maaşı kendisine bakamayacak ve yardıma ihtiyaç duyan engelli bireylere bakan ve kendisine ödenen bir ücrettir. Evde bakım ücreti için ağır engelli raporunun olması gerekiyor ve hanenin içinde yaşayan kişilerin birey başına düşen gelirinin asgari ücretin 2 bölü 3’ünden az olması gerekiyor. Bu iki koşulun sağlanması durumunda evde bakım ücreti verilebilir. Evde bakım ücreti şu hallerde kesilebilir. Saydığımız şartların artık ortadan kalkması durumunda, engel durumunun veya ücret durumunun asgari ücretin 2 bölü’3 ünden daha fazla olması durumunda evde bakım ücreti ortadan kalkar.

Engelli bireyler noter ve tapu müdürlüklerinde işlem yapmaları için hangi şartlara sahip olmalıdır?

Öncelikle vasisinin olup olmadığı gözetilir. Eğer engelli bireyin vasisi varsa işlemi engelli birey adına vasi yapmak zorundadır. Ama vasisi yoksa kendisi işlem yapabilmektedir. Noterlerle ilgili yeni bir düzenleme geldi. Görme engelli bireylerin noterde işlem yapabilmesi için şahit gerekmekteydi, çok zorluyordu. Bu husus artık e-Devlet’e bağlandı. Şöyle yapılıyor; notere gidiyorsunuz. Noter, e-Devlet’e sizin bir kişiye vekaletname çıkarttığınıza dair sisteme bir evrak işliyor. Sizde e-Devlet üzerinden girip bunu onaylıyorsunuz. Daha sonrasında noterin bu onay sistemine düşüyor ve gerekli vekaletname işlemleri tamamlanmış oluyor.

Engelli çalışan çocuğu veya yakını varsa hangi şartlara tabidir?

Yakınının olması durumunda ayrı çocuğunun olması durumunda ayrı. Çocuğunun olması durumunda çocuğunun engelli durumunu belgelendirmesi halinde ebeveynlerden biri 1 yıl içinde 10 günlük mazeret izini alabilmektedir. Engelli yakını olması durumundaysa bakanlıklarımız ve yönetmeliklerimiz şöyle demiştir. Engelli yakını olan kişilere mazeret izinleri hususunda müdürleri baş müdürleri tarafından kolaylık sağlanmakta demiştir.

Vesayet altına alınan kısıtlı engelli bireyin vasisi hangi işlemleri yapabilir ve yapmak için izin almalı mıdır?

Vasi aktif ve pasifte aynı, yani hem borç altına girebilir hemde engelli bireyin aktifini yani mal varlığını da artırabilir. Fakat bu işlemlerin tamamı izine tabidir. Bu izinler sulh hukuk mahkemesinden yazılı olarak alınmaktadır. Bununla beraber vasinin her yılın sonunda vasisi olduğu kişi adına engelli birey adına bir defter tutarak ne işlemler yaptığını ne harcamalar yaptığını belgelendireceği defteri sulh hukuk mahkemesine sunmalıdır. Burada aslında vesayet makamı olan vasi tüm işlemleri belgelendirmelidir. İzin almalıdır. Örneğin; sizin babanız sizin vasiniz. Sizin üstünüze olan bir arsayı satmak için izin almak zorundadır.

Görme engelliler vasi alabilir mi?

Görme engellilerin vasi alması durumu hala çok karman çorman bir durum. Farklı sulh hukuk mahkemelerinde farklı örnekler var. Aslında bakarsanız birazda şans ama bence verilmesi gerekmektedir. Çünkü şimdi görme engellinin işlem yaparken belgelendirme durumları da var. 2 şahit meselesi mesela. Bugün e-Devlet üstünden onay noterde hala geçerli ama tapu müdürlüklerinde geçerliliği yok. Bu e-Devlet onay sistemi yani tapu müdürlüğünde de yapacağınız işlemler sizi bir borç altına da sokabilir. Bence o yüzden vasi gerekmektedir.

Engelli bireyler sizce siyasi hayata katılmalı mı?

Tabi ki katılmalılar çünkü ülkemizde engelli bireylerin yaşadığı sorunlar ortada. Bununda tek çözüm noktası siyaset. İnsan bir şeyin zorluğunu yaşamadan bilmez. Siyasetteki insanlarda engelli bireylerin durumunu bilemez. Sizin kadar sizler kadar bilmeleri de zaten zordur. O yüzden engelli bireylerin siyasete katılmaları ve engelli bireylerin haklarını artırmak için siyasette var olmaları gerekmektedir.

Yurt dışında görme engelli vali, kaymakam ve bakan var, maalesef Türkiye’de yok. Sizce Türkiye’de de olmalı mı?

Valilerimiz biliyorsunuz Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Cumhurbaşkanı yetkisi altında olan bir durumda da şu an 81 tane valimiz var. Diyoruz ki kamu kurumlarında 50 veya daha fazla işçi çalıştıran yerlerde yüzde 4 oranında engelli bulundurmak zorunluluğu var. Yani 81, 50 den fazla tamam toplu bir kamu kurumu binası içerisinde olmayabilirler ama 81 validen en azından 2 tanesi 3 tanesinin engelli bireyden olması gerektiğine inanıyorum.

Engelli günleri kutlanmalı mı yoksa farkındalık haftası etkinlikleri olarak kalmalı mı?

Bu durumun kutlanması aslında bakarsanız siyaseten gerçekleşmiş bir durum benim gözümde. Yani 1 güne veya 1 haftaya sığdıramazsınız. Sonuçta 1 yıl 52 haftadır ve engelli bireyler 52 hafta boyunca o zorlukları yaşamaktadır. Yani biz onları bir gün veya bir hafta değil. 52 hafta boyunca hatırlamak zorundayız. Mesela daha yakınlarda şahit oldum. Ofisimin önünde kaldırıma araç park edilmiş ve bir engelli birey oradan geçmeye çalışıyordu. Acı bir durum bunu yapan insanlarda aslında okumuş insanlar ama empati yeteneğinden yoksunlar.

görme engelli birisi avukat olabilir mi?

Görme engelli avukatlarımız Afyon’da var. Hatta yakın zamanda bir, bir buçuk yıl önce görme engelli avukat vefat etti. Allah rahmet eylesin, büyükşehirlerde bu oran çok daha fazla.

Sizce medyada engelli bireyler temsil edilmeli mi? Bu tür programlar olmalı mı?

Tabii ki olmalı. Engelli oranımız Türkiye nüfusuna oranla ne kadar bilmiyorum. Ama yüzde 10, yüzde 15 civarı olduğunu tahmin ediyorum. Yani kalan yüzde 85’e yüzde 90’a bu durumun anlatılması ve açıklanması gerekir. Sadece engelli bireyi etkileyen bir husus değil. Bu yakınlarını da etkileyen bir durum. Sadece böyle programları engelli bireyler izlemez. Onların yakınları da izler. Haklarını ödevlerini ve ihtiyaçlarını öğrenmek ister.

Sizce engelli gazeteciler olmalı mı?

Sanırım en az engellinin bulunduğu sektörlerden birisi Gazetecilik. Bu meslek beden ve ruh sağlığını da gözeterek olmak durumunda. Yani bu her alan için böyle. Engellilerin bu sorunu da gözetilmeli.

Sizce engelli bireyler engelli haklarını biliyorlar mı?

Engelli bireyler engelli haklarını bence artık yavaş yavaş öğreniyorlar. Daha gençken bu kadar bilindiğini düşünmüyorum. Ama dernekler ve vakıflar aracılığıyla bunlar anlatılıyor.

Engelsiz Hayatlar programı hakkında düşünceleriniz nelerdir?

 Ben çok güzel bir program olduğunu düşünüyorum. Farklı yörelerden, farklı düşüncelerden insanların çıktığı ve engellilere bir şeyler katmak için yapılan bir program olduğunu düşünüyorum. Bunu hayata geçirdiğiniz içinde sizlere teşekkür ederiz.

Engelli bireyler sizce sorunlarını çözebiliyorlar mı?

Engelli bireyler sorunlarını büyük oranda çözemiyorlar. Yani normal hayatta az öncede konuştuğumuz empati yeteneğinden yoksun vatandaşlarımız yüzünden çözemediklerini düşünüyorum. En basit örneği kaldırımlara araba park edilmesi. Rampaların, engelli park alanlarına araba park edilmesi hoş bir durum değil ve bunu her alanda yapıyoruz.

Toplumda engelli bireyler yapamaz diye bir ön yargı var, sizin düşünceleriniz nelerdir?

Toplumda engelli bireyler yapamaz diye bir ön yargı var, evet. Ama neden yapamayacaklarına yönelik bir açıklama yok. Sadece yapamayacaklarını düşünen insanlar var. İnsan istedikten sonra her şeyi başarabilir diyorum.