GÜZEL SANATLAR GALERİSİ NEDEN YOK?

Bir toplumun kültür ve uygarlık seviyesini değerlendirmede birçok kriter olduğu gibi kentlerin de kültür seviyeleri ve güzellikleri müze, kütüphane, güzel sanatlar galerileri, anıtlar ve yeşil alanlarla ölçülür. Bunların sayısı ne kadar çok olursa o kentin ve kentte yaşayan insanların kültürel ve sosyal değerleri o kadar yüksek sayılır.

Güzel sanatlar galerilerinden söz etmeden önce kısaca güzel sanatların tanımını yapalım. İnsanda estetik açıdan zevk duygusu uyandıran duygu, düşünce ve hayallerin renk, biçim, ses ve ritim gibi unsurlarla güzel ve kendine özgü bir biçimde anlatılmasına ‘güzel sanatlar’ adı verilir. Bu terim ilk kez Fransızcada ‘beaux arts’ diye adlandırılmış ve resim, heykel, baskı gibi görsel sanat dalları için kullanılmıştır. Genel olarak güzel sanatlar resim, heykel, mimarlık, müzik ve şiirden oluşan başlıca beş sanat alanını kapsar. Zaman zaman yazarların kendine özgü görüş ve anlayışlarının sonucu olarak tiyatro-opera sinema gibi birtakım sanatların da bu sıralamaya dahil edildiği görülür.

Çeşitli malzemeler kullanmak suretiyle maddeye biçim verilen sanatlar kabaca görsel sanatlar başlığı altında toplanmaktadır. Şekil verilebilen ve plastik niteliği olan boya, kil, alçı gibi maddelerle yapılan sanatlara plastik sanatlar denmektedir. Bu tarz sanatlar doğrudan göze hitap ederler. Resim, heykel ve kabartmalar gibi.  Sese ve sözlere biçim verilerek yapılan sanatlara işitsel ya da fonetik sanatlar denmektedir. Bu sanatlar ağırlıkla kulağa ve işitmeye yöneliktir. Dramatik ya da karma sanatlar olarak da adlandırılan ritmik sanatlar hareketlere, jest ve mimiklere yön vermek suretiyle hem göze hem de kulağa hitap eden sanatlardır. Tiyatro, Bale, Opera ve Sinema gibi.

Modern Türkiye’nin kurucusu Atatürk, güzel sanatlara ve sanatçılara büyük değer vermiştir. Onun bu konudaki konuşmaları, veciz sözleri vardır. Aşağıdaki sözler Atatürk’ün güzel sanatlar konusundaki duyarlılığını göstermektedir. ‘Efendiler hepiniz mebus olabilirsiniz, vekil olabilirsiniz; hatta reisicumhur olabilirsiniz fakat bir sanatkar olamazsınız’(1930). ‘Bir millet sanattan ve sanatkardan mahrumsa tam bir hayata malik olamaz. Böyle bir millet bir ayağı topal, bir kolu çolak, sakat ve alil bir kimse gibidir. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş olur.’ ‘Yüksek bir insan toplumu olan Türk Milletinin tarihi bir özelliği de güzel sanatları sevmek ve onunla yükselmektir. Dünyada medeni olmak, ilerlemek ve olgunlaşmak isteyen herhangi bir millet mutlaka heykel yapacak ve heykeltraş yetiştirecektir Abidelerin şuraya buraya tarihi hatıralar olarak dikilmesinin dine aykırı olduğunu iddia edenler, din hükümlerini gereği gibi araştırıp incelememiş olanlardır.’(1923). ‘İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır Bir millet ki, resim yapmaz, bir millet ki, heykel yapmaz, bir millet ki tekniğin getirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur Halbuki bizim milletimiz, gerçek nitelikleriyle medeni ve ileri olmaya layıktır ve olacaktır.’(1923). ‘Yüksek bir insan toplumu olan Türk Milleti’nin tarihi bir özelliği de güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir Bunun içindir ki, milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, doğuştan gelen zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlar sevgisini ve milli birlik duygusunu devamlı olarak ve her türlü vasıta ve önlemlerle besleyerek geliştirmek milli idealimizdir.’(1933).

Güzel sanatlara ilişkin yapıtlar sanat galerileri ve müzelerde sergilenirler. Müzeler daha eski, sanat galerileri genellikle modern görsel sanatların sergilendiği mekanlardır. 15. yüzyılın ortalarından itibaren Batı kültürlerinde galeriler popüler hale geldi. Galerilerde resimler, çizimler, heykeller, video, ses, performans, dekoratif sanat, el sanatları ve diğer koleksiyonlar sergilenir. Sanat dünyasının bir parçası olarak çağdaş sanat galerilerinde bireysel ve kolektif olmak üzere iki tür sergi düzenlenir: Bireysel sergilerde tek bir sanatçının eserleri halka sunulur. Kolektif sergilerde ise galerinin büyüklüğüne bağlı olarak birkaç sanatçının eserleri aynı anda sunulur. Bir sanat galerisi, sanat eserlerini sergilemek yanında aynı zamanda satmak için de kullanılan bir sergi alanıdır.

Yurt düzeyinde yukarıdaki amaçlar doğrultusunda kurulmuş İl Kültür ve Turizm Bakanlığı bünyesinde çeşitli illerde 48 adet resmi güzel sanatlar galerisi bulunmaktadır. Bakanlığa ait galerilerin dışında belediyeler; bankalar (Yapı Kredi Bankası’nın Kazım Taşkent Sanat Galerisi, Akbank’ın Aksanat, Türkiye İş Bankası’nın Kibele Sanat Galerisi); büyük özel şirketler de (Borusan Sanat Galerisi, İzmir Arkas Sanat Merkezi) sanat galerileri açmışlardır. Bunlardan başka özel kişilere ait galeriler de vardır. Örneğin, 1990’lı yıllarda görev yaptığım Didim bölgesinde değerli dostum rahmetli mimar Doğan Ersoy ve öğretim görevlisi eşiyle birlikte Didim Sanat Atölyesi adıyla büyük bir sanat galerisi ve atölyesi açmışlardı. Aydın’da Aftrodisyas Müze Müdürü olarak görev yaparken restore edilen bir binayı sergi alanı ve galeri yapmıştım. Burada Sıtkı Olçar, Murat Külcüoğlu, Ertuğrul Saraç ve Mustafa Çerçi gibi çok sayıda sanatçının resim, çini, rölyef ve fotoğraf gibi sergilerini açmıştık.

Sanat galerilerinin yüzde 66’sı İstanbul’da, yüzde 17’si Ankara’da ve sadece yüzde 2’si İzmir’de faaliyet göstermektedir. Sanat galerilerinin yüzde 15’i ise öteki şehirlerde yer almaktadırlar. Bu sanat galerilerinden 4’ü Antalya’da, 2’si Adana’da, 2’si Muğla’da, 1’er galeri de Mersin, Hatay, Gaziantep, Balıkesir, Denizli, Bursa, Mardin, Çanakkale, Diyarbakır ve Eskişehir’de faaliyet göstermektedir. Bu durum İstanbul’un sanatın başkenti olduğu şeklinde yorumlanabilir.

Komşu il Kütahya’da 1977 yılında Bakanlığa bağlı güzel sanatlar galerisi açıldı ve bildiğim kadarıyla halen devam ediyor.

Bu kadar bilgiden sonra Afyonkarahisar’a gelelim.

Afyonkarahisar il merkezinde bakanlığa ait bir güzel sanatlar galerisi olmadığı gibi özel bir galeri de yoktur. Oysa bu kentte birçok sanatçı vardır. Afyon Kocatepe Üniversitesi’ne bağlı Rıza Çerçel Kültür Merkezi’nin üst katı her ne kadar sergiler için uygun olmasa da sanat galerisi gibi kullanılmakta ve kentin galeri açığını kısmen gidermektedir. Bu vesile ile üniversite yetkililerine teşekkür borçluyuz.

Kafama takılır, neden ilgili bakanlık burada da bir Güzel Sanatlar Müdürlüğü ve ona bağlı bir galeri açmaz? Buradaki galeri yokluğunu görevliler mi iletmiyorlar ya da iletiliyor da bakanlık mı ciddiye almıyor? Doğrusu tuhaf bir durum.

Birçok kentte belediyelere ait sanat galerileri varken neden Afyonkarahisar’da belediyeye ait bir sanat galerisi yoktur? Oysa gördüğüm kadarıyla bugüne değin kültür ve sanatı seven belediye başkanları görev yaptılar. Şimdiki belediye başkanının da bu konuda duyarlı olduğunu düşünüyorum. Bugüne değin bakanlıktan bir girişim olmamış bundan sonra da olacağını sanmıyorum. Hiç olmazsa uygun bir yerde belediyece bir galeri açılabilir.

Örneğin, eski müze binasında ya da restorasyonu bitmek üzere olan eski nikah dairesinde. Sonuç olarak kültürün başkenti dediğimiz gerçekten yüksek bir kültüre sahip Afyonkarahisar’ın en kısa sürede bir güzel sanatlar galerisine kavuşması dileğiyle güzel sanatlarla dolu günleriniz olsun.

Not: Yeşilyol’daki Atatürk anıtının hoş olmayan ışıklandırması konusunda hassas davranarak bir nebze olsun hatayı sonunda düzelten belediye yetkililerine teşekkür ederim.