TÜRK MİTOLOJİSİ’NDE AYIZIT

Birkaç gün sonra 8 Mart’ta Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen ‘Dünya Kadınlar Günü’ya da ‘Dünya Emekçi Kadınlar Günü’kutlanacak.

İnsan yaşamında anne, eş, sevgili, kız, kızkardeş, arkadaş olarak yer alan kadınlar genel olarak her toplumda her dönem el üstünde tutulmuşlardır. Yaşamın her safhasında yer alan kadınlar sanata, edebiyata, müziğe konu oldukları gibi toplumların mitolojilerinde gerek ölümsüz/tanrıça gerek ölümlü olarak önemli öykülerin kahramanı olarak görülürler.

Kimi mitolojilerde ise örneğin, bir Anadolu uygarlığı olan Friglerde tanrıça Kybele baştanrı konumundadır. Kadınlar; Klasik mitolojide Afrodit, Roma mitolojisinde Venüs, Sümer mitolojisinde İnanna, Babil mitolojisinde İştar, Mısır mitolojisinde Hathor ve de Türk mitolojisinde Ayızıt gibi güzelliğin, aşkın, bereketin sembolü olmuşlardır.

Türkler her zaman kadına büyük değer vermişlerdir. Günlük yaşamda hakanın yanında yer alan kadınlar Türk destanlarında kahramanların annesi ya da kız kardeşi konumundadırlar. Türk Mitolojisinde karşımıza çıkan ve çeşitli Türk toplumlarında Ayzıt, Aysıt, Ayısıt, Ayıhıt, Ayığsıt, Ürüng Ayıgsıt, Ayzıt Ana, Ayzıt Han, Ayısat Hanım,Ayızıt Ana ya da Ayzıt Hatun olarak bilinen Ayızıtbir tanrıçadır.

Adı etimolojik olarak ‘Ay’ kökünden türemiştir. Ay güzelliği ve ışığı, nuru simgeler. Sözcük olarak ‘Ay gibi parlak’ demektir. Ayızıt Orta Asya Türk mitolojisinde aşk ve güzellikle ilişkilendirilmiş bir tanrıçadır. Ancak Afrodit, Venüs, İştar gibi güzellik ve aşk tanrıçasıdır ama onlardan çok iffetli olmasıyla ayrılır. Yani öteki aşk ve güzellik tanrıçaları gibi çarpık ilişkileri yoktur.

Ayızıt, Türk-Altay mitolojisinde aşkın, güzelliğin ve doğurganlığın tanrıçası olarak bilinir. Aynı zamanda iyiliğin ve ilhamın kaynağı olarak kabul edilir. Türk Şaman inançlarına göre, Ayızıt, göklerdeki düzeni ve uyumu sağlar. Kusursuz güzelliğe sahip olan ve Türk mitolojisinde aşk ve güzelliğin yaratıcısı ve denetleyicisi olarak kabul edilen bu tanrıça aynı zamanda çocukların ve annelerin koruyucusu olduğu gibi hayvan yavrularını da korur. Onun dokunduğu her şey bolluk ve bereketle dolup taşar. Kadınların ve çocukların hamisi olan bu tanrıça insanlara mutluluk, bereket ve şifa getirir.

İnsanlara sevgi dağıtan Ayızıt, yaşamları boyunca kadınlara yardım eder. Doğumlarda kadınların yanına gelerek, onlara yardım ettiğine inanılan Ayızıt’ın bu yardımlar için en önemli ölçütü yardım edeceği kadının Türk töresine göre iffetli olmasıdır. Ayızıt bu yönüyle iffeti de simgeleyerek kadınların iffetini koruduğuna inanılmıştır.

Kadim Türk topluluklarında, doğum yapacak kadınların ve yeni doğan bebeklerin Ayızıt’ın himayesinde olduklarına inanılırdı.İnanışa göre; Ayızıt göklerin üçüncü katında bulunan ‘süt gölü’nden, öteki adıyla ‘ak göl’den getirdiği sütten yeni doğmuş olan bebeğin ağzına bir damla damlatarak bebeğe can bahşeder ve gökteki sarayına geri dönerdi.Ayızıt bunların yanı sıra, bereketin ve yaşamın sürekliliğini sağlayan bir tanrıça olarak, toplumun manevi dengesinde önemli bir rol oynamıştır.

Tanrıça Ayızıt, gökyüzünde güneşin doğduğu ve battığı yerde, göklerin üçüncü katındaki sarayında yaşar ve gerektiğinde yeryüzüne gümüş renkli atıyla inerdi. Ayızıt, zaman zaman gümüş renkli, dişi at siluetinde de yeryüzüne inmiştir. Bu atın yele ve kuyruğu kanata dönüşebilme özelliğine sahiptir. Ayızıt’ın deriden beyaz bir kalpağı ve çıplak omuzlarını kapatan bir pelerini vardır. Kanatlı bir kişilik olarak tasvir edilen Ayızıt’ın kanatlarındaki tüyler, gökkuşağının renklerini temsil eder ve gökkuşağı, Türk kültüründe önemli bir semboldür.

Tanrıçanın sarayının kapısında ellerinde gümüş bakraçlar ve gümüş kamçılar bulunan bekçileri vardır. Bunlar kötü insanları içeriye almazlardı. Bu bekçilerden başka Ayızıt’ın kızları vardır. Bu kızlar büyülü beyaz bir tülü giyinince kuğuya dönüşürlerdi. Kuğular biçim değiştiren kutsal kızlar olarak kabul edilmiştir. Bu nedenle kuğu kuşları onun kutsal hayvanı sayılırdı. Tanrıça kimi zaman ise kutsal hayvanı güvercin yada kuğu kılığında yeryüzüne inip ışık ve bereket dağıtırdı. Kimi yerlerde beyaz Turna kuşu da onun simgelerinden biri olarak kabul edilmiştir.

Tanrıçaya‘Ayızıt töreni’ olarak bilinen özel bir merasim düzenlenirdi. ‘Ayzıt Bayramı’ denilen bu törenler yazları ve kışları ayrı ayrı yapılırdı. Yazın yapılan töreni tanrı Ülgen’e bağlı olan beyaz giysili Ak Şamanlar yürütürken, kışları yapılan töreni tanrı Erlik’e bağlı olan siyah giysili Kara Şamanlar yürütürdü. Büyük bir sevinç ve coşku ile kutlanan bu bayramlarda şamanlar kopuz çalarak Ayzıt ile ilgili ilahiler söylerlerdi. Yine bu törenlerde şaman topluluk arasından seçilen dokuz genç kız ile dokuz genç erkeği el ele tutuşturarak sembolik olarak göklere doğru uğurlardı.

Türk Mitolojisinde kadına atfedilen güzelliğin adı olan ve yardımsever özelliklerinden dolayı Umay Ana’ya benzetilen Ayızıt, üstlendiği misyon itibariyle sadece güzel olmakla kalmamış Türk toplumuna ışık, bereket, yardım dağıtan bir tanrıça olarak günümüze değin gelmiştir. Tüm kadınlarımızın Kadınlar Günü kutlu olsun.