ORD. PROF. DR. GAZİ YAŞARGİL

Geçmişte olduğu gibi günümüzde de bu topraklarda yetişen ve onur duyduğumuz birçok değerli insanımız vardır. Bunlardan birisi de 10 Haziran 2025 tarihinde 99 yaşında yitirdiğimiz dünyaca ünlü bilim insanı, tıp hekimi ve‘Yüzyılın Beyin Cerrahı’olarak tanınan Mahmut Gazi Yaşargil’dir.

Gazi Yaşargil, 6 Temmuz 1925 tarihinde babasının kaymakam olarak görevi yaptığı Diyarbakır’ın Lice İlçesi’nde Sehavet Hanım ile Azmi Bey’in oğlu olarak dünyaya geldi. Doğduğu yıl Ankara’ya taşındılar. 1943 yılında Ankara Atatürk Lisesi’nde ünlü şair Can Yücel ile aynı sınıfta eğitimini başarıyla tamamladı. O yıldaki bir anısını şöyle anlatmıştır:

“Lisedeyken çok başarılıydım. Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel (Can Yücel’in babası) Ağustos 1943 yılında Ankara’da makam odasında kısa bir törenle Türkiye liselerinde 3 yıl iftihar listesine seçilmiş, Süleyman Demirel, Erdal İnönü, ismini hatırlamadığım bir bayana ve bana İsmet İnönü’nün biyografisini ödül olarak sunmuş ve başarılar dilemişlerdi.”

Gazi Yaşargil, lise eğitiminden sonra Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne başladı.Tıp eğitimine 1944 yılından itibaren iki dönem Almanya’daki Friedrich Schiller Üniversitesi’nde daha sonra Basel Üniversitesi’nde devam etti. 1949 sonbaharında Basel Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden mezun oldu. Ocak 1953’te Zürih Üniversitesi’nde uzmanlık eğitimine başladı. Zürih Üniversitesi Beyin Cerrahisi Kliniği’ndeki çalışması sırasında ilk 12 sene (1953-1965) beyin ve orbita anjiyografisi alanına yoğunlaşıp çok sayıda hastada anjiyografi uygulaması yaptı. 1960 yılında doçent, 1965 yılında profesör, 1973 yılında ise ordinaryüs profesör unvanını aldı. 1993 yılına kadar aynı klinikte bölüm başkanlığı görevini sürdürdü. Zürih’te kurulan mikrocerrahi laboratuvarı, 1968-1993 yılları arasında bir eğitim merkezi haline geldi.

Yaşargil bu dönemde mikronöroşirürji üzerinde sekiz kitap yayınladı.Zürih Üniversitesi Nöroşirürji kliniğindeki şefliği görevinden Ocak 1993’te emekli oldu. 1994’te Amerika’da Little Rock kentindeki Arkansas Tıp Bilimleri Üniversitesi’nden gelen teklifi kabul etti.Ekim 2013’te Arkansas Üniversitesinden emekli oldu.Yaşargil Kasım 2013’ten sonra Yeditepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroşirürji Anabilim dalı kadrosunda yer aldı.

Beyin ve Sinir Cerrahisi pratiğinde, mikroskop kullanımının (mikrocerrahinin) hayata geçirilmesinde ve yaygınlaştırmasındaki katkılarıyla tanınır.1999 yılında Amerikan Nörolojik Cerrahlar Kongresi’nde Neurosurgery Dergisi tarafından ‘1950-2000 Yüzyılın Beyin Cerrahı’ unvanı verilmiş ve Avrupa Nörolojik Cerrahlar Birliği onur madalyası ile onurlandırılmıştır. 2000 yılında Cumhuriyet Gazetesi tarafından son bin yıl içinde Türk tarihinin Atatürk ve İbn Sina gibi 10 Türk büyüğünden biri olarak seçilmiştir.Yönetmenliğini Atıl İnaç’ın yaptığı ve Gazi Yaşargil’in kendi anlatımına dayanan Master of Brains, ‘Gazi Yasargil’ adlı belgesel Mayıs 2021’de ABD’de gösterime girmiştir.

Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyesi olan G. Yaşargil çok sayıda ödül sahibidir. Türkiye Cumhuriyeti Üstün Hizmet Madalyası, Türk Bilimler Akademisi Ödülü sahibi olan G. Yaşargil İsviçre, İtalya, Almanya, Amerika, Brezilyalı, Nöroşirürji Dernekleri Dünya Federasyonu ve Avrupa Birliği gibi birçok yerden onur ödülleri almıştır. Prof. Yaşargil adını taşıyan Oxford-İngiltere, Little Rock-ABD ve Pekin-Çin’de mikrocerrahi laboratuvarları kurulmuştur.Arkansas Üniversitesi‘Yaşargil Kürsüsü’nü kurularak ‘Gazi ve Dianne Yaşargil Yıllık Konferansı’nı yaparak çalışmalarını onurlandırmıştır.Zürich İsviçre Tıp Fakültesi Kasım 2014 yılında ‘Yıllık Yaşargil’ konferanslarını başlatmıştır.

Liseden sınıf arkadaşı Can Yücel, Rengahenk adlı kitabını ona ithaf etmiştir.Can Yücel, Yaşargil’i ‘beynin Piri Reisi’ olarak tanımlamıştır. Türkiye’de Diyarbakır’daki eğitim ve araştırma hastanesine, İstanbul, Başakşehir’de bir caddeye, Ankara, Beypazarı’nda, Rize Ardeşen’de ve Kayseri Melikgazi’de birer sokağa adı verilmiştir. İstanbul Gaziosmanpaşa’da adının verildiği bir ortaöğrenim kurumu vardır.

GaziYaşargil, cerrahi deneyimlerini 330 makale ve 13 kitapta yayınlamıştır. 2020 yılında, 95. yaş günü bilimsel bir etkinlikle kutlandı ve dünyanın dört bir yanından 10bin civarı kişi ile rekor katılım sağlanmıştır.

Bu değerli bilim adamını Aydın-Afrodisyas Müzesi müdürü iken tanıma ve birkaç kez oturup sohbet etme onuruna eriştim. O zamanlar Aydın Valisi olan Rahmetli Recep Yazıcıoğlu,titiz ve çok çalışkan bir yönetici idi. Müzelere, örenyerlerine ve eski eserlere çok değer verir ve sıklıkla Afrodisias’a gelirdi. 1990 yılı mayıs ayında bir gün, İlçe kaymakamlığından Valinin müzeye doğru yola çıktığı haberini verdiler. Kapının önüne çıktım. Üzerimde bir gece önce Müzeler Haftası etkinliğinde giydiğim, o sene moda olan parlak kumaştan kolları kıvrılan ceketli takım elbise var. Resmi daire için biraz frapan. Değiştirme olanağı yok. İçimden dua ediyorum Vali Bey kızmasın diye. Çünkü, Vali Bey çok titiz. Makam aracı müzenin iç avlusunda durdu. Araçtan önce Vali Bey ve ardından bir bey indi. “Hoş geldiniz” diyerek karşıladım. Vali Bey,  “Müze müdürümüz” diye beni tanıttı. Bana da yanındakini gösterip “Prof. Dr.Gazi Yaşar Hocamız” dedi. Hocanın gözü sanırım giysilerime takıldı. Bunun farkına varan Vali Bey, “Benim müdürümşık giyinmesini de bilir, çalışmasını da”deyince rahat bir nefes aldım.Gazi Hoca bundan sonra bir kez daha Afrodisyas’a geldi. Kenan Erim ile iyi dostlukları vardı ve o yörede bir bilim merkezi kurma düşüncesinde idiler. Sonra Kenan Hocanın erken vefatı nedeniyle bu projeden vazgeçildi. Gazi Hoca’nın gelişlerinde bana armağan ettiği Fransızca mitoloji sözlüğü çok işime yaradı ve halen kullanıyorum. Ve özenle seçilmiş severek özel günlerde kullandığım bir Fransız ipek kravatı değerli bir anı olarak saklıyorum.

Mesleğim gereği birçok yerli ve yabancı devlet başkanı, bilim adamı ve üst düzey asker ile karşılaştım. Gözlemlerime göre; insanların makamları büyüdükçe daha alçak gönüllü ve sevecen oluyorlar ve kesinlikle makamlarının rütbelerini belli etmiyorlar. Bunlardan birisi de Gazi Yaşargil idi. O denli ünlü olmasına karşın çok mütevazı sevecen bir insandı. Allah rahmet eylesin, ışıklar içinde uyusun.